پریسا امیدی

در ۱۷ بهمن ۱۴۰۱، ‌ساعت ۰۴:۱۷ به وقت ترکیه، زمین‌لرزه‌ای سهمگین و فاجعه‌آمیز به بزرگی ۷/۸ ریشتر مرکز و جنوب ترکیه و شمال و غرب سوریه را لرزاند و خسارات گسترده‌ای به‌جای گذاشت. در این زلزله بیش از ۴۸ هزار نفر کشته و حدود ۱۲۳ هزار نفر هم زخمی شده‌اند. زمین‌لرزه در ۳۴ کیلومتری غرب شهر غازی عینتاب و در عمق ۱۷٫۹ کیلومتری زمین روی داد که با مقیاس شدت مرکالی اصطلاحا شدید و وحشت‌آور تعریف میشود.  زلزله ۲۰۲۳ ترکیه-سوریه؛ قوی‌ترین زمین‌لرزه در عصر معاصر در این منطقه، بعد از زمین‌لرزه ۱۹۳۹ ارزنجان رتبه‌بندی شده‌است.این زلزله پس از زلزله ۱۶۶۸ آناتولی شمالی، شدیدترین زمین‌لرزه تاریخ ترکیه به‌شمار می‌رود. زمین‌لرزه ۲۰۲۳ ترکیه-سوریه، مرگبارترین زلزله در ترکیه از زمان زمین‌لرزه ۱۲۶۸ کیلیکیه و در سوریه از زمان زمین‌لرزه ۱۸۲۲ حلب بوده‌است. این زلزله همچنین بزرگ‌ترین زمین‌لرزه در منطقه آناتولی از ۲۰۰۰ سال پیش تاکنون می‌باشد. این زمین‌لرزه یکی از سهمگین‌ترین و مهلک‌ترین زمین‌لرزه‌هایی است که تاکنون در منطقه شام روی داده‌است و مرگ‌بارترین زمین‌لرزه جهان از زمان زمین‌لرزه ۲۰۱۰‌هائیتی به‌شمار می‌رود. آسیب‌های ساختاری این زلزله تا شعاع فاصله کشورهای فلسطین، اسرائیل، مصر و قبرس و همچنین تا سواحل دریای سیاه در شمال خاک ترکیه نیز گسترده بوده ‌است.

زلزله ۲۰۲۳ ترکیه-سوریه؛ چهارمین زمین‌لرزه پرهزینه ثبت شده در تاریخ این حوادث بوده و ۱/۸۴ میلیارد دلار خسارت وارد کرده‌است. این زلزله همچنین مرگبارترین حادثه طبیعی در تاریخ مدرن ترکیه بوده‌است.این زمین‌لرزه بیش از ۲۱۰۰ پس‌لرزه داشت، از جمله یک پس‌لرزه ۷/۷ ریشتری غیرمعمول و قدرتمند که ۹ ساعت پس از زلزله اصلی روی داد و به مدت ۴۵ ثانیه مناطق اطراف را به لرزه درآورد. یک طوفان سهمگین زمستانی تلاش‌های نجات را با مشکل مواجه کرد، برف بر روی خرابه‌ها ریخت و دما را به شدت کاست. به دلیل دمای زیر صفر درجه در این منطقه، بازماندگان، به‌ویژه آنهایی که زیر آوار گیر افتاده‌اند، در معرض خطر سرمازدگی هستند.

در کنار صدمات و نگرانی‌های جانی در زلزله، بحث خسارات مالی هم بسیار حائز اهمیت است.بسیاری از ساختمان‌ها در آدیامان و دیاربکر ویران شدند. در اثر این زلزله آتش‌سوزی‌هایی نیز در سراسر منطقه رخ داده‌است. در مجموع، حدود ۶۲۱۷ ساختمان در ده استان در سراسر ترکیه فرو ریختند. بسیاری از ساختمان‌ها در آدیامان و دیاربکر ویران شدند.

یکی از مهم‌ترین دلایل حجم بسیار شگفت‌انگیز خرابی‌ها وجود ساختمان‌های فراوانی بود که طبقه نرم داشتند؛ مخصوصاً که در سال ۲۰۱۶ رجب طیب اردوغان مقررات ساختمان‌سازی را تعلیق کرده بود و این نقش به‌سزایی در ساختن ناایمن ساختمان‌های طبقه نرم داشت.

دولت به کسانی که خانه‌های خود را در اثر زلزله اخیر از دست داده‌اند خسارت پرداخت می‌کند. رئیس‌جمهور ترکیه، اینگونه بیان کرد که ۰۰۰/۱۵ روپیه کمک نقل مکان به ازای هر خانوار به کسانی که اموال‌هایشان تخریب میانگین، سنگین یا کلی است داده می‌شود. کمک اجاره تا سقف ۰۰۰/۵ پوند به صاحبان اموال و ۰۰۰/۲ پوند به مستاجرها داده می‌شود.

آشفتگی‌هایی در مورد شیوع احتمالی عفونت در مناطقی که تأسیسات بهداشتی آسیب دیده یا ناکارآمد هستند، به وجود آمد.مقام‌های بهداشتی در ترکیه باید اطمینان حاصل می‌کردند که بازماندگان زلزله عاری از بیماری می‌باشند. سازمان بهداشت جهانی با مسئولان بومی برای نظارت بر اندازه بیماری‌های منتقله از آب، آنفولانزای فصلی و کووید-۱۹ در بین افراد آسیب دیده همکاری نموده است.

این زلزله باعث شد تا اردوغان بعد از ۲۰ سال در سمت خود تزلزل را احساس کند، دولتمردی که در سال‌های اخیر انتقادات نسبت به برخی از رفتارهای  دیکتاتور مآبانه وی در داخل این کشور و همچنین سیاست‌های منطقه‌ای بلندپروازانه‌اش تشدید شده است  و دولت وی با مشکلات اقتصادی جدی همچون افزایش تورم، کاهش قیمت لیر در برابر دلار و همچنین افزایش درگیری‌های رسانه‌ای و لفظی با برخی از کشورهای اروپایی و مخالفت آنها با پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا روبه‌رو است.

این زلزله ویرانگر و مرگبار در ترکیه و خسارت میلیاردی ناشی از آن و همچنین وارد کردن انتقاداتی از سوی رسانه‌ها و احزاب مخالف اردوغان مبنی بر نقش دولت وی در ساخت ساختمان‌های غیر‌ایمن در این کشور و واگذاری برخی از ساخت و سازها بر اثر رانت و بده و بستان‌های سیاسی به برخی از پیمان‌کاران نزدیک به حزب عدالت و توسعه، موانع جدید پیش روی اردوغان برای استمرار قدرت در مقام رییس جمهوری این کشور و یکه تازی حزب عدالت و توسعه در عرصه سیاسی این کشور است.

اما در مقابل سوریه تنها مانده است و به دلیل تحریم‌ها از کمک‌رسانی جا مانده است.از زمان وقوع زمین‌لرزه مهیب سوریه، تحریم‌های ناعادلانه آمریکا و استانداردهای دوگانه غرب و جامعه جهانی یکی از موانع اصلی کمک‌رسانی مناسب و مؤثر به زلزله‌زدگان سوری بوده است و همین مسأله انتقادات تند محافل حقوق بشری و افکار عمومی را در سراسر جهان برانگیخته است و کاری از پیش نبرده اند.در شرایطی که آمریکا و غرب علی‌رغم ادعاهای حقوق‌بشری خود هیچ تمایلی برای کمک به سوریه ندارند و همچنان مانع از امدادرسانی دیگران به این کشور نیز می‌شوند، اما مواضع شجاعانه‌ای که توسط مردم و برخی کشورها و نهادها در زمینه کمک به زلزله‌زدگان سوریه اتخاذ شد و ابتکار عمل را برای امدادرسانی به آنها به‌دست گرفتند، بدون اینکه توجهی به تهدیدها و تحریم‌های آمریکا داشته باشند، قابل تقدیر است و موجب شد تا حدودی از پیامدهای زلزله فاجعه‌باری که رخ داده است، کاسته شود. کشوری که سالعاست درگیر جنگ است و از نظر قوای مالی و امدادی بسیار ضعیف است مطمئنا به کمک‌های بیشتری احتیاج خواهد داشت.این بار هم حقوق بشر تحریف شد و سازمان ملل در این موضوع هم روسیاه شد.

در پایان باید گفت، وقوع بلالای طبیعی گریزناپذیرند، اما با استفاده از دانش در بحث زلزله، مطالعه به‌‌خصوص در کشورهای زلزله‌خیز، استفاده از قوانین سفت و سخت ساختمان سازی و تقویت منابع امدادی و در نهایت منابع مالی کافی برای انجام امور،امید است تجربیات تلخ اینچنینی بار دیگر اتفاق نیفتند.

*کارشناس ارشد علوم سیاسی